‘ประชาธิปไตยแบบเสรีนิยม’ ช่วยอาเซียนในการแข่งขันมหาอำนาจ: อดีต FM ของไทย

กรุงเทพฯ – อุดมการณ์ที่เป็นหนึ่งเดียวกันสามารถยกระดับอาเซียนให้สามารถจัดการการแข่งขันที่มีอำนาจเหนือกว่า วิกฤตการณ์ในภูมิภาค และตอบสนองความต้องการของพลเมืองของตนได้ดียิ่งขึ้น ผู้เชี่ยวชาญระดับภูมิภาคของไทยสองคนกล่าว

ทั้ง กษิต ภิรมย์ อดีตรัฐมนตรีต่างประเทศ และศุภลักษณ์ กันจนคุณดี นักวิจัยอิสระ สนับสนุน “ประชาธิปไตยแบบเสรีนิยม” ว่าเป็นความเชื่อใหม่ร่วมกันของอาเซียน ซึ่งพวกเขากล่าวว่า เป็นทางเลือกเดียวที่จะนำสันติภาพและเสถียรภาพกลับคืนสู่เมียนมาร์ที่ได้รับผลกระทบจากวิกฤต

ทั้งคู่กำลังพูดในการสัมมนาผ่านเว็บเกี่ยวกับนโยบายต่างประเทศของไทยเรื่อง “อนาคตของอาเซียนและวิกฤตในเมียนมาร์” ครั้งที่ 3 เมื่อวันพฤหัสบดีที่แล้ว ซึ่งจัดโดยมูลนิธิสุรินทร์พิศสุวรรณ คณะนโยบายสาธารณะของมหาวิทยาลัยเชียงใหม่ Thai PBS และเครือข่ายข่าวเอเชีย บรรยายโดย ฟ้า พิสุวรรณ จาก SPF

ผู้ร่วมอภิปรายอีก 2 คน ได้แก่ กวี จงกิจถาวร อดีตบรรณาธิการเมียนมาร์ไทมส์ และศิรดา เขมนิษฐไทย จากคณะรัฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่

กษิตผลักดันภูมิปัญญาดั้งเดิมที่อาเซียนก่อตั้งขึ้นเมื่อ 54 ปีที่แล้วโดยอิงจาก “ผลประโยชน์ด้านความมั่นคงในภูมิภาค” ไปสู่อุดมการณ์ร่วมหรือความเชื่อทั่วไปในการต่อต้านลัทธิคอมมิวนิสต์และทฤษฎีโดมิโน

“ตอนนี้มันอยู่ภายใต้ความเครียด มันถูกบีบออกเป็นสองด้าน หนึ่งคืออุดมการณ์และระบบการเมืองที่ปลายสุดของมหาอำนาจทั้งสอง อีกประการหนึ่งคือแรงกดดันต่อผู้นำอาเซียนจากล่างขึ้นบนของพลเมืองที่ปรารถนาจะอยู่ในสังคมที่เป็นอิสระและมีสิทธิ”

เขากล่าวว่าประชาธิปไตยแบบเสรีเป็นทางเลือกเดียวที่จะก้าวไปข้างหน้าสำหรับสมาชิกอาเซียน 10 ประเทศ หากยังคงต้องการคงความเกี่ยวข้องในกิจการระดับโลก

มุมมองจากกษิต อดีตเจ้าหน้าที่กระทรวงการต่างประเทศไทยที่ผันตัวมาเป็นนักการเมือง สะท้อนโดย ศุภลักษณ์ ที่เสนอให้ไทยเปิดตัวสิ่งที่เขาเรียกว่า “การสู้รบที่ซับซ้อน” เพื่อช่วยอาเซียนแก้ไขวิกฤตในเมียนมาร์

การมีส่วนร่วมที่ซับซ้อนกับเมียนมาร์ดังกล่าวจะเกี่ยวข้องกับการไม่บังคับ การแลกเปลี่ยนอย่างเปิดเผยในการเจรจากับผู้มีส่วนได้ส่วนเสียทั้งหมด และที่สำคัญที่สุดคือการแบ่งปันค่านิยมแบบเสรีของ “การเมืองเสรี ตลาดเสรี และสิทธิที่รับประกันของประชาชน”

“ค่านิยมเหล่านี้ต้องฝังอยู่ในนโยบายต่างประเทศของเราเพื่อแก้ไขปัญหาเหล่านี้” ศุภลักษณ์ซึ่งเป็นอดีตบรรณาธิการของ The Nation กล่าว

ศิรดายินดีที่อาเซียนละเลยผู้นำรัฐบาลทหารของเมียนมาร์จากการประชุมสุดยอดครั้งล่าสุด อันเป็นการกำหนดมาตรฐานใหม่สำหรับกลุ่ม

กาวีกล่าวว่าอาเซียนควรได้รับคำชมเชยสำหรับการอยู่รอดต่อไปอีก 50 ปี ตั้งแต่ยุคสงครามเย็น ผ่านวิกฤตเศรษฐกิจ โรคซาร์ส และตอนนี้สำหรับการไล่ตามหลังการฟื้นตัวของโควิด-19 และความพยายามในการยุติวิกฤตในเมียนมาร์

“อาเซียนมีการปรับตัวอย่างต่อเนื่อง แต่มักถูกวิพากษ์วิจารณ์ว่าเป็นเพราะความช้า แต่เราทุกคนต้องเข้าใจว่าสมาชิกอาเซียนประกอบด้วยทั้งวีรบุรุษและผู้ร้าย มันเป็นการผสมผสานที่น่าขบขันของกฎทางการเมืองทุกยี่ห้อ”

กาวีเสริมว่า สมาชิกอาเซียนเข้าแทรกแซงระหว่างสมาชิกมาโดยตลอด แต่นั่นอาจไม่ใช่วิธีที่หลายคนเข้าใจ

“สำหรับประเทศไทยนั้นมีข้อจำกัดมากมาย แต่มันคือจุดแข็งของเรา หากเราเปิดกว้างเกินไป เราก็จะพบกับศัตรูมากมาย”

กษิตกล่าวว่าการคิดค้นอาเซียนใหม่รวมถึงบทบาทของประเทศไทยยังไม่ได้รับการตรวจสอบหรืออภิปรายอย่างถี่ถ้วน เขาแบ่งชีวิตของกลุ่มภูมิภาคออกเป็นสามช่วงเวลา โดยแต่ละช่วงเชื่อมโยงกับอุดมการณ์หรือความเชื่อทั่วไป

ครั้งแรกคือการก่อตั้งในปี 1967 โดยมีวิสัยทัศน์ร่วมกันในการต่อต้านลัทธิคอมมิวนิสต์และไม่ยอมรับทฤษฎีโดมิโน สิ่งนี้พิสูจน์ให้เห็นถึงความสำเร็จอันยิ่งใหญ่ กับการล่มสลายของสหภาพโซเวียตในปี 1991 และอาเซียนก็ได้รับการยอมรับจากทั่วโลก

ประการที่สองคือการเชื่อมต่อระดับโลกสมัยใหม่ที่เกิดขึ้นใหม่และโลกาภิวัตน์ อาเซียนเข้าร่วมกระบวนการโลกาภิวัตน์ภายใต้กฎสากล โดยเฉพาะอย่างยิ่งภายใต้องค์การการค้าโลก และแบ่งปันความปรารถนาร่วมกันที่จะเป็นศูนย์กลางการผลิตระดับภูมิภาค ซึ่งเป็นศูนย์กลางของห่วงโซ่อุปทาน

อาเซียนพยายามบรรลุการอยู่ร่วมกันอย่างสันติโดยยุติความขัดแย้งในภูมิภาค ด้วยเหตุนี้ เมียนมาร์ ลาว เวียดนาม และกัมพูชาจึงเข้าสู่กลุ่มนี้ ทำให้มีสมาชิกเป็น 10 คน เขากล่าว

สมาชิกมารวมตัวกันเพื่อพัฒนาแผนแม่บทเกี่ยวกับความเชื่อมโยง ซึ่งประกอบด้วยการอำนวยความสะดวกข้ามพรมแดน ตลาดทั่วไป และการยอมรับใบรับรองวิชาชีพ ตั้งแต่การแพทย์ไปจนถึงการบัญชี ผลที่ได้คือกระแสเงินและคนงาน สินค้าและบริการ

ในขณะเดียวกัน อาเซียนได้เสริมสร้างความสัมพันธ์ระหว่างประเทศผ่านกลไกคู่เจรจา

กษิตบรรยาย 2510 ถึง 2555 สำหรับภูมิภาคเอเชียแปซิฟิกหรืออินโดแปซิฟิกว่าราบรื่นและสงบสุข สหรัฐฯ เป็นมหาอำนาจ ค้ำประกันเสถียรภาพและสนับสนุนจีนในการพัฒนาสังคมและเศรษฐกิจ จีนเป็นหนี้สหรัฐที่เพิ่มขึ้นซึ่งให้บรรยากาศที่เอื้ออำนวย

อย่างไรก็ตาม นักการทูตของไทยกล่าวว่าภูมิศาสตร์การเมืองพลิกผัน โดยผู้นำคนใหม่ของจีน สี จิ้นผิง นำความคิดที่ต่างไปจากรุ่นก่อน และความมุ่งมั่นที่จะพลิกกลับสิ่งที่เรียกว่า “ศตวรรษแห่งความอัปยศอดสู” ของจีน

ด้วยเหตุนี้ ผู้นำจีนคนใหม่จึงดำเนินการตามนโยบายและการดำเนินการเพื่อฟื้นฟูความภาคภูมิใจและยกระดับจีนสู่สถานะมหาอำนาจ มีการกระทำฝ่ายเดียวในทะเลจีนใต้เช่นเดียวกับในแม่น้ำโขงตอนบน ต่อจากนั้น กษิตกล่าวว่า ปฏิกิริยามาจากสหรัฐฯ และพันธมิตร รวมทั้งเกาหลีใต้ ไต้หวัน ญี่ปุ่น ออสเตรเลีย และอินเดีย

“อาเซียนประสบปัญหากับการเปลี่ยนแปลงทางภูมิรัฐศาสตร์ การวางตำแหน่งตัวเองในฐานะยุคสงครามเย็นเมื่อ 50 ปีที่แล้วกลับมาปรากฏตัวอีกครั้งอย่างไร? ด้านหนึ่งเป็นเรื่องของอุดมการณ์และว่าใครแข็งแกร่งกว่าหรือใหญ่กว่าในภูมิภาคอินโดแปซิฟิกระหว่างจีนและสหรัฐฯ” กษิตกล่าว

เขาเสริมว่าความขัดแย้งยังสามารถเห็นได้ว่าเป็นระหว่างสองระบบ ระบบการเมืองแบบพรรคเดียวและลัทธิเผด็จการของจีนกับประชาธิปไตยแบบเสรีหลายพรรคของสหรัฐอเมริกา

“ในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมา สหรัฐฯ ยังร่วมมือกับพันธมิตรบางส่วน อินเดีย ญี่ปุ่น และออสเตรเลีย เพื่อสร้าง Quadrilateral Security Dialogue หรือ Quad เกี่ยวกับความมั่นคงในภูมิภาค เพื่อต่อต้านการขยายตัวของจีนและการเคลื่อนไหวฝ่ายเดียว และไม่ยอมรับ นึกถึงระบบพรรคเดียว เมื่อไม่นานมานี้ AUKUS (สนธิสัญญาความมั่นคงไตรภาคีกับออสเตรเลียและสหราชอาณาจักร) มาถึงแล้ว”

กษิตกล่าวว่าลักษณะทั่วไปที่ขีดเส้นใต้ของสหรัฐฯ และพันธมิตรคือการสนับสนุนการปกครองโดยระบอบประชาธิปไตย ปฏิเสธการดำเนินการฝ่ายเดียวและการขยายตัวในทะเลจีนใต้

เขาเสริมว่าความเครียดในอาเซียนขยายออกไปโดยแรงกดดันจากพลเมืองของตนในเรื่องเสรีภาพและสิทธิ “ทั้งหมดนี้เชื่อมโยงกับแก่นแท้ของอาเซียนในเรื่องสิทธิมนุษยชน ประชาธิปไตย ประชาชนเป็นศูนย์กลาง”

อาเซียนหรือผู้นำอาเซียนมีภาระผูกพันที่จะต้องตัดสินใจเกี่ยวกับบทบาทของกลุ่ม และเพื่อค้นหาจุดยืนในความขัดแย้งของสหรัฐฯ หรือจีน นอกจากนี้ อาเซียนยังผูกพันตามพันธกรณีที่มีต่อสหประชาชาติว่าด้วยสิทธิมนุษยชน เด็ก การจัดตั้งทางการเมือง โดยเสริมว่าไม่มีประเด็นใดเกิดขึ้นในปี 2510 หรือ 2534

ตอนนี้มีภาระผูกพันต่อประชาธิปไตยและนโยบายที่ประชาชนเป็นศูนย์กลางผ่านความประพฤติ เช่นเดียวกับผู้ที่มีสหประชาชาติ มีภาระผูกพันกับประชาชนที่เบื่อหน่ายกับการปกครองแบบเผด็จการ ไม่ว่าจะโดยบุคลิก เช่น อดีตประธานาธิบดีมาร์กอสของฟิลิปปินส์ หรือการทหาร เช่น อดีตประธานาธิบดีซูฮาร์โตของชาวอินโดนีเซีย หรืออดีตนายกรัฐมนตรีของไทยอีกหลายคน กษิตกล่าว

ทั้งหมดนี้มีบทบาทในการตอบโต้การแตกแยกของอาเซียนต่อวิกฤตเมียนมาร์ “ตอนนี้มันเป็นเรื่องของประชาธิปไตยและสิทธิของประชาชน ความแตกแยกเกิดขึ้นภายหลังการรัฐประหารเมื่อวันที่ 1 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2564 ในเมียนมาร์ ระหว่างกลุ่มอนุรักษ์นิยม นำโดยสมาชิกอาเซียน เช่น บรูไนและอำนาจนิยมส่วนใหญ่ของฟิลิปปินส์ และไทย ในระดับที่น้อยกว่า หรือการปกครองแบบพรรคเดียว เช่น สิงคโปร์ แม้ว่าจะมีการกำกับดูแลที่ดีเยี่ยมก็ตาม”

ในทำนองเดียวกัน ลัทธิอิสลามนิยมทางการเมืองก็เพิ่มขึ้นเช่นกัน โดยเฉพาะอย่างยิ่งในมาเลเซียและอินโดนีเซีย

กษิตกล่าวว่าเขาและเพื่อนร่วมงานทางการเมืองในอาเซียนและต่างประเทศหลายคน รวมทั้งฝ่ายค้านทางการเมืองของกัมพูชาในการลี้ภัย สม รังสี ได้รวมตัวกันเพื่อเสนอการปฏิวัติในโครงสร้างของอาเซียน

ในช่วง 50 ปีที่ผ่านมา อาเซียนมีเงื่อนไขการเป็นสมาชิกเพียงเล็กน้อยเมื่อเทียบกับสหภาพยุโรป ซึ่งกำหนดว่าสมาชิกทุกคนต้องอยู่ภายใต้ระบอบประชาธิปไตย เคารพสิทธิของประชาชน และปฏิบัติตามธรรมาภิบาล อาเซียนไม่มีมากกว่ากฎบัตรและข้อผูกพันของสหประชาชาติ “ตอนนี้ ด้วยทางเลือกระหว่างจีนกับสังคมเปิดของสหรัฐอเมริกา ไต้หวัน เกาหลีใต้ และญี่ปุ่น สิ่งเหล่านี้จึงกลายเป็นตัวเลือกที่จำเป็น” เขากล่าว

“เราจึงต้องคิดหาวิธีสร้างอาเซียนขึ้นใหม่เป็นสังคมประชาธิปไตย นั่นคือ สมาชิกทุกคนมีเวลา 10 ปีในการเป็นประชาธิปไตย ปรับปรุงกฎบัตร ดังนั้นจึงให้บริการค่านิยมและแนวปฏิบัติที่เป็นประชาธิปไตย เช่น ศาลตุลาการอาเซียน รัฐสภาอาเซียน เช่น รัฐสภาสหภาพยุโรปและเวทีพลเมืองอาเซียนเพื่อตรวจสอบกฎระเบียบและข้อบังคับ” นายกษิตเสนอ

หากไม่มีโครงสร้างและความสามัคคีที่ลึกซึ้งนัก นักการทูตของไทยกล่าวว่าอาเซียนจะไม่สามารถแก้ไขวิกฤตประเภทเมียนมาร์ได้ เนื่องจากจะไม่สามารถตกลงกันในประเด็นสำคัญๆ ได้ แต่จะมีเพียงประเด็นที่เล็กกว่าเท่านั้น จะไม่สามารถลงโทษหรือลงโทษสมาชิกที่กระทำความผิดร้ายแรงได้

“สิ่งนี้มาจากความต้องการที่จะมีอุดมการณ์ร่วมกันเพื่อประชาธิปไตย” เขากล่าวสรุป

อาเซียนควรกำหนดข้อตกลงหลัก 3 ประการที่ลงนามใหม่ เพื่อช่วยในการจัดการการแข่งขันระดับมหาอำนาจ ซึ่งรวมถึงสนธิสัญญาไมตรีและความร่วมมือ เขตปลอดนิวเคลียร์ และเขตสันติภาพและเสรีภาพ

สิ่งเหล่านี้จะช่วยในศูนย์กลางของอาเซียน เช่น Quad และ AUKUS “ซึ่งขณะนี้กำลังบินอยู่เหนือหัวของเรา และเราไม่รู้ว่าจะวางตำแหน่งตัวเองอย่างไร”

“และเมื่อเราถูกมองว่าไม่มีส่วนร่วม เราถูกกล่าวหาว่าไม่เป็นประชาธิปไตยเพียงพอและเป็นข้าราชบริพารของประเทศจีน เราสามารถยึดตัวเองด้วยข้อตกลงทั้งสามนี้ เป็นกลาง และมีบทบาทในการลดมิติทางการทหาร” กษิตเสนอ

การแบ่งแยกอาเซียนในปัจจุบัน โดยคำนึงถึงกำลังทหารของสหรัฐฯ และจีน ถูกชั่งน้ำหนักกับเวียดนามและสิงคโปร์ทางฝั่งสหรัฐฯ และกัมพูชาและจีน โดยกัมพูชาอนุญาตให้จีนสร้างฐานทัพเรือรีม ซึ่งขัดต่อข้อตกลงปารีส จีนไม่ควรทำเช่นนี้เพราะมันทำให้เกิดความแตกแยกและความไม่มั่นคงในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เขากล่าว

เป็นที่ทราบกันดีว่าอาเซียนได้ดำเนินการทางการทูตอย่างสงบเกี่ยวกับวิกฤตการณ์ตลอดหลายปีที่ผ่านมาทั้งในและระหว่างประเทศสมาชิก ซึ่งรวมถึงอาเจะห์ ติมอร์ตะวันออก พระวิหาร เหตุการณ์ Chin Peng ของมาเลเซีย และแผนงานเจ็ดจุดของเมียนมาร์เมื่อทศวรรษที่แล้ว

“เนื่องจากปัญหาระดับภูมิภาคมีผลกระทบและผลกระทบต่อเอกภาพและภาพลักษณ์ของอาเซียน” เขากล่าวเสริม